یکی از اجزای مهم شبکه فاضلاب منهول است. استفاده از منهول از دیرباز جهت ایجاد ایستگاههای دسترسی به بخشهای مختلف شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب جهت بازرسی، تعمیر، تهویه طبیعی و نگهداری همواره مورد نظر بوده است و از منهول به وفور استفاده می‌شده است. امروزه نیز نه تنها از اهمیت منهول کاسته نشده بلکه روز به روز بر اهمیت و نیز موارد کاربرد منهول افزورده شده است. به طوری که در هر کوچه و خیابان تعداد زیادی منهول به کار رفته است.
ساخت منهول
روش ساخت دستی متداول‌ترین روش تولید منهول پلی اتیلن است. در این روش با استفاده از لوله ساخت‌یافته، معمولاً لوله پلی اتیلن دوجداره، منهولها با استفاده از جوش اکستروژنی ساخته می‌شود.
ساخت دستی منهول فاضلاب مزایایی دارد. مزیت عمده این روش قابلیت انعطاف بالای آن در ساخت منهولهای پیچیده می‌باشد. با توجه به اینکه در این روش نیاز به در دسترس بودن قالبهای پیچیده وجود ندارد و به راحتی انجام می‌شود، همچنین به دلیل استفاده از لوله ساخت‌یافته در ساختار این منهول از نظر اقتصادی مقرون به صرفه می‌باشد.
انواع منهول
منهول در شبکه فاضلاب و تصفیه فاضلاب کاربرد بسیاری دارد به طوری که در جای جای شبکه فاضلاب از منهول استفاده شده است. منهولها انواع مختلفی دارند. به طور کلی انواع منهول را می‌توان بصورت زیر دسته بندی کرد.
۱- منهول بتنی
منهول بتنی یکی از انواع منهولها به شمار می‌رود. این نوع منهول در سالهای گذشته به عنوان جایگزین منهولهای آجری معرفی شد و توانست جای خود را به سرعت تثبیت نماید بطوریکه در حدود 70 درصد منهولهای ساخته شده در کشور از این نوع می‌باشد. از معایب این نوع منهول می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- زبری نسبتاً زیاد در محل مجرای کف
- آب‌بندی نامناسب در اتصالات
- آسیب‌پذیر در برابر مواد خورنده
- وزن بالای اجزاء (پیش ساخته)
- زمان اجرای طولانی (اجرا در محل)
- شکننده بودن در برابر عواملی مانند زلزله (در صورت عدم طراحی صحیح)
۲- منهول آجری
یکی دیگر از انواع منهولها منهول آجری می‌باشد. این نوع منهول از انواع سنتی بوده که در گذشته مورد استفاده فراوان قرار می‌گرفته است. هم‌اکنون در برخی از موارد به دلیل هزینه پائین این منهولها تمایل به استفاده از آنها وجود دارد. از معایب این منهول می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- احتمال نشت از محل اتصال لوله به آدم‌رو (منهول)
- احتمال نشت از دیواره‌ها
- آسیب‌پذیر در برابر مواد خورنده
- زبری نسبتاً زیاد در محل مجرای کف
- امکان حداکثر استفاده تا ارتفاع ۳ متر
- شکننده بودن در برابر عواملی مانند زلزله
۳- منهول پلی اتیلن
بهترین نوع منهول، منهول پلی اتیلن است. در چند دهه اخیر پلی اتیلن، با توجه به خواص مطلوبی که دارد، به عنوان مناسب‌ترین ماده برای ساخت منهولها بخدمت گرفته شده است. خواص منهول پلی اتیلن که در ادامه به آنها پرداخته شده است باعث شده روند استفاده از آنها سیر صعودی داشته باشد، بطوریکه هم‌اکنون در اروپا بیش از 80 درصد منهولهای فاضلاب از این نوع بوده است. متأسفانه در داخل کشور سهم استفاده از این نوع منهول بسیار پائین بوده اما در حال حاضر استفاده از آنها روند رو به رشد دارد.
منهول پلی اتیلن خواص فراوانی دارد. با توجه به خواص مناسب پلی اتیلن با دانسیته بالا شامل استحکام مناسب، وزن کم و انعطاف‌پذیری بالای آن مزایای استفاده از منهولهای پلی اتیلن را می‌توان در موارد زیر دانست:
الف) وزن پائین منهول ساخته شده
پلی اتیلن چکالی کمی دارد به همین دلیل در مقایسه با بتن، وزن منهول پلی اتیلن در مقایسه با منهول بتنی با کاربری یکسان، بسیار پائین‌تر و کمتر است.
مزیت دیگر وزن پائین منهول پلی اتیلن در این است که در زمینهای باتلاقی و شنی که امکان زیرسازی مناسب برای منهولهای سنگین فاضلاب وجود ندارد و به علت سستی زمین امکان نشست منهول وجود دارد، این نوع منهولها (پلی اتیلن) به علت وزن و چگالی پائین از خطر نشست و فرو رفتن در زمین کاملاً مصون می‌باشند.
ب) مقاومت شیمیائی بالا در برابر محیطهای خورنده و مهاجم
پلی اتیلن بعلت طبیعت خنثی خود از مقاومت بسیار خوبی در برابر مواد شیمیائی مختلف داراست و در برابر مواد شیمیایی مقاوم است. به همین دلیل خطر خورگی و یا پوسیدگی منهول پلی اتیلن در مجاورت مواد خوردنده و محیطهای مهاجم بسیار پائین است.
ت) زبری پائین منهول
با توجه به ضریب زبری پائین لوله پلی اتیلن احتمال چسبیدن مواد معلق و گل و لای به آن بسیار کم است و در صورت ته نشین شدن گل و لای بر روی آن با اولین جریان شدید آب کاملاً شسته شده و تمیز می‌گردد و دیگر نیازی به پاکسازی ندارند.
همچنین به علت ضریب زبری پائین پلی اتیلن و صاف بودن سطح داخلی منهولهای ساخته شده از پلی اتیلن و نیز مقاومت در برابر سایش بالای پلی اتیلن، میزان سایش منهول پلی اتیلن در اثر جریان آب در مقایسه با منهولهای بتنی بسیار ناچیز بوده و همین امر سبب ساز طول عمر زیاد این منهولها بخصوص در خطوطی که زاویه شیب بالا در نتیجه دارای جریان شدید سیال است، می‌باشد. این موضوع کمک زیادی در راستای شبکه انتقال فاضلاب می‌کند.
ث) سرعت نصب بالای منهول
منهول پلی اتیلن را به راحتی و با سرعت می‌توان نصب کرد. می‌توان گفت که بزرگترین مزیت منهول پلی اتیلن سرعت نصب بالای آنها می‌باشد که این کار به آسانی انجام می‌شود. با توجه به اینکه منهولهای پلی اتیلن بصورت پیش‌ساخته تولید می‌گردد، بنابراین بلافاصله پس از حمل به محل آماده نصب می‌باشد. همچنین بدلیل وزن پائین آنها، در محل نصب حمل و کارگذاری آنها حتی با استفاده از ماشین‌آلات حاضر در محل نصب مانند بیل مکانیکی کاملاً امکان‌پذیر است و در صورت آماده بودن ترانشه فاضلاب می‌توان بسرعت به نصب آن اقدام نمود و منهول را در محل مورد نظر نصب کرد.
پ) استحکام بالای منهول در برابر ضربه
منهول پلی اتیلن استحکام بالایی دارد. با توجه به انعطاف‌پذیری ذاتی پلی اتیلن و خاصیت ضربه‌پذیری آن، منهولهای ساخته شده از پلی اتیلن مقاومت بالای در برابر ضربات وارده در حین حمل و نقل یا پروسه نصب برخوردارند که این این موضوع بسیار مهم است.
در صورت استفاده از منهول بتنی درجا به علت طولانی بودن زمان قالب‌بندی و بتن‌ریزی و زمان خشک شدن بتن، انجام عملیات اجرای منهول بسیار طولانی خواهد بود و این کار بسیار دشوار است. حتی در صورت استفاده از منهول بتنی پیش‌ساخته، بدلیل وزن بسیار بالای منهولها عملیات حمل و کارگذاری بدون در دسترس بودن جرثقیلهای پرقدرت عملاً بسیار مشکل و حتی غیرممکن خواهد بود که این موضوع باعث عدم رقبت به منهول بتنی می‌شود.
ج) طول عمر بالای منهول
بدلیل استفاده از پلی اتیلن، این نوع از منهولها از طول عمر حدود 50 سال برخوردارند که این موضوع بسیار مهم است.
منبع: گروه صنعتی فراز تجهیز راویس (ftrgroup.ir)