تعريف روستا

معني لغوي روستا در برخي از منابع، محل رويش يا رستنگاه گياه ذكر شده است، لذا حاكي از نقشي است كه روستا با وجود آب و زمين مناسب در رشد گياهان زراعي و شكل گيري اقتصاد كشاورزي دارد. در ايران، روستا از قديميترين زمان، يك واحد اجتماعي و تشكيلاتي و جايي بودهاست كه در آن گروههايي از مردم روستايي براي همكاري در زمينههاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي گرد هم تجمع يافته اند.
روستا اساس زندگي اجتماعي ايران را تشكيل ميدهد و اهميت آن به اعتبار اينكه يك واحد تشكيلاتي در زندگي روستايي است، در سراسر قرون وسطي و از آن پس تا به امروز برقرار بودهاست. در عرف روستا عبارت از محدودهاي از فضاي جغرافيايي كه واحد اجتماعي كوچكي
مركب از تعدادي خانواده كه نسبت به هم داراي نوعي احساس دلبستگي، عواطف و علائق مشترك هستند، در آن تجمع مييابند و بيشتر فعاليتهايي كه براي تأمين نيازمنديهاي زندگي خود انجام ميدهند، از طريق استفاده و بهرهگيري از زمين و در درون محيط مسكونيشان صورت ميگيرد، اين واحد اجتماعي كه اكثريت افراد آن به كار كشاورزي اشتغال دارند در عرف محل روستا يا ده ناميده ميشود.
درقانون اصلاحات ارضي در ايران روستا چنين تعريف ميشدهاست، ده يا روستا عبارت از يك مركز جمعيت و محل سكونت و كار تعدادي خانواده كه در اراضي آن به كار كشاورزي اشتغال دارند و درآمد بيشتر آنان از طريق كشاورزي حاصل ميشود.

شكل گيري روستاها در ايران

تاريخ شكل گيري روستا در ايران، متجاوز از قدمت تاريخ مدون ايران است، به همين دليل گروهي از صاحبنظران اعتقاد دارند كه ايجاد روستا در ايران به هزاره هاي قبل از ميلاد مسيح مي رسد. متاسفانه تاكنون بررسي جامعي در اين زمينه صورت نگرفته است و اطلاعات دقيقي از تشكيل اولين روستا هاي ايران در دست نيست. بنابراين نمي توان با دقت و صراحت و به استناد شواهد تاريخي مطرح نمود كه
روستا هاي اوليه در ايران، چگونه، كجا، چرا و در چه تاريخي به وجود آمده اند. عده اي از جغرافيدانان و جامعه شناسان روستايي بر اين باورند كه روستاهاي اوليه از اسكان يافتن گروههاي كم جمعيت انساني كه پيش از آن، به شيوه جمع آوري و شكار و احتمالا نوعي دامپروري امرار معاش مي نمودند شكل گرفته است. اين گروهها پس از شناخت روشهاي كشاورزي، سكونت را بر حركت ترجيح داده، در قطعه زميني مقيم شدند و شايد به اين ترتيب يكجانشيني شكل مي گيرد. بديهي است كه با اسكان گروههايي از اجتماعات انساني و رواج كشاورزي به اشكال مطلوب تر، تركيب هاي جديدي در اين اجتماعات به وجود مي آيد و روابط افراد و نوع فرهنگ اين جوامع تغيير مي كند زيرا قبل از استقرار انسان و تشكيل اولين روستاها، روابط انسانها با توجه به مناسبات قومي شكل مي گرفته است. بعد از آشنايي انسان با كشاورزي و متعاقب آن، اتخاذ شيوه يكجانشيني نياز به وسايل توليد بيش از پيش احساس مي گردد. به علت فقدان يا سادگي و ابتدايي بودن وسايل كشاورزي، افراد علاقه بيشتري به پيوستن به يگديگر و تشكيل گروههاي بزرگتر نشان مي دهند زيرا كه تشكيل اجتماعات
بزرگتر، ضمن برخورداري از امنيت بيشتر، در شكل دادن به زمين، استحصال آب و مراقبت از محصول كشت شده، امكانات زيستي مطلوبتري را موجب مي گرديد.

توسعه روستايي

توسعه و عمران روستايي تنها شامل توسعه كشاورزي و اقتصادي در مناطق روستايي نبوده بلكه شامل عمران به معني عام آن است و تمام امور زندگي روستايي اعم از اجتماعي،اقتصادي، فرهنگي و سياسي را در بر مي گيرد و فرايندي است كه بايد به طور مداوم توان ذهني روستاييان را براي كنترل بيشتر محيط خود افزايش دهد تا آنها بيش از پيش به صورت شروع كننده و كنترل كننده تغييرات درآيند، نه اينكه همواره فقط نقش تابعي از يك متغير داشته باشند. توسعه همه جانبه روستايي منوط به افزايش توليد، بهبود سطح دانش و انگيزش، ارائه خدمات گوناگون، بهبود و اصلاح شبكه ارتباطي و حمل و نقل، بهسازي مسكن روستايي، تنوع بخشي به امكانات اشتغال و اصلاح و انتظام شبكه مكاني- فضايي سكونتگاههاي روستايي در برنامه هاي عمومي توسعه يك كشور است.
در اين خصوص در برنامه عمراني سوم عمران روستايي كه جزئي از بخش كشاورزي بود، به محدوده هاي آبياري، اصلاحات ارضي، تحقبق و
آموزش، بهبود محصولات كشاورزي، حفظ منابع طبيعي، دامپروري و دامپزشكي و ترويج و حفظ محصولات نباتي و عمران روستايي و ناحيه اي توجه ويژه گرديد، در طي آن سالها رسيدگي به عمران روستا ها با آهنگي كند ادامه داشت تا در برنامه هاي اول و دوم توسعه پس از انقلاب اسلامي كه با تكيه بر برنامه هاي گذشته در زمينه توسعه روستايي تهيه شد به اين موضوع پرداخت و تا امروز ادامه دارد 

منابع آب روستاهاي ايران

اصولا در فلات ايران هر جا كه روستايي پا گرفته، قطعا منبع آبي وجود داشته و به يقين توسعه روستا تا حدود زيادي با ميزان و كيفيت آب و در مراحل بعدي با زمين و پيشرفت هاي فني جوامع انساني مرتبط است. شايد يكي از مهمترين عوامل متروك شدن بسياري از روستاها در نواحي خشك ايران، از ميان رفتن منابع آب آنهاست. منابع آب روستاهاي مناطق خشك و نيمه خشك در گذشته به قنات ها و تعداد محدودي رودخانه دائمي كه احتمالا سرچشمه آنها خارج از منطقه قرار داشت و رودخانه فصلي محدود بوده است. در سالهاي اخير با پيشرفت فنون استحصال آبهاي زيرزميني، احداث چاههاي عيق و نيمه عميق نيز كه مهمترين منابع آب روستاها را تشكيل مي دهد در
روستاهاي ايران رايج شده است.

استفاده از سيلاب جهت تأمين نياز آبي روستا به سختي انجام مي گيرد مگر اينكه در صدد مهار آن برآيند. با توجه به اينكه مساحت روستاهاي ايران به طور كلي از 20 هكتار فراتر نمي رود، آب حاصل از بارندگي و ذوب برف در اين سطح به هيج عنوان
نمي تواند حجم فابل ملاحظه اي باشد و نمي توان انتظار خطرات مالي و جاني را از دبي مورد نظر داشت. با اين حال بحث بهداشت محيط و منظر روستا و بيماريهاي ناشي از وجود گنداب ها و ساير پديده هاي ناشي از هدايت نكردن اين حجم آب به ظاهر اندك مي تواند عوارضي در حد يك سيلاب بزرگ براي ساكنان روستا فراهم آورد. به همين منظور در برخورد با بحث مهار اين حجم آب كوچك مي بايست دقت و حساسيت خاصي را به خرج داد. مهار و كنترل اين رواناب هاي سطحي با كاهش حجم رواناب و كاهش دبي حداكثري سيلاب انجام مي گيرد.
گردش آب در طبيعت

آب در طبيعت ميان بارش و تبخير يك مدار بسته اي را مي گذارند كه فاضلاب جزء كوچكي از آن است. به عبارت ديگر فاضلاب قسمتي است از آبي كه بشر از گردش آن در طبيعت برداشت نموده و پس از مصرف دوباره به مدار نامبرده باز مي گرداند.
مقدار بيلان آبي كره زمين به علت اندازه گيري هاي گوناگون، در كتاب ها بسيار متفاوت است به طور تقريبي مقدار كل حجم اقيانوس ها در حدود 1350تا 1400 ميليون كيلومتر مكعب مي باشد. جز آن پيرامون 10ميليون كيلومترمكعب حجم آب رودخانه ها و آبهاي زيرزميني را تشكيل مي دهند. مقدار بارش در روي سطح خشكي هاي زمين رويهم نزديك به 99هزار كيلومترمكعب است كه از آن تنها 37هزار كيلومتر
مكعب به دريا باز مي گردد .
قسمت بسيار ناچيزي از بارش هاي آسماني يا مستقيما مورد استفاده انسان و حيوان قرار مي گيرد و آلوده مي شود يا غير مستقيم آلوده شده و بصورت فاضلاب نمودار مي شود مقدار فاضلابي كه مستقيما توسط محيط زيست انسان و يا حيوان دفع مي شود تقريبا برابر 70تا 90درصد مقدار مصرف آب مي باشد.

اهميت جمع آوري فاضلاب

وجود فاضلاب ها يكي از عوامل آلودگي محيط زيست است بنابراين بايستي آنها را جمع آوري و از شهرها و روستاها بيرون آورد. نخست آنها را پالايش و تصفيه نمود و سپس به گردش آب در طبيعت برگردانيد. جمع آوري گنداب ها و پساب ها از محيط زيست از چند ديدگاه لازم و ضروري است:

الف: بهداشت همگاني : فاضلاب ها هميشه داراي مقدار بسياري مواد خارجي هستند كه به صورت هاي گوناگون براي زندگي موجودات زنده زيان آور مي باشند. وجود باكتري ها و ميكروب هاي بيماري زا در فاضلاب ها عاملي است كه از يكصد سال گذشته زيان آن براي مردم آشكار گشته است. مواد شيميايي سمي در اثر گسترش صنايع، روز به روز بيشتر وارد پساب ها مي شود و مي تواند يكي از عوامل مهم مسموميت انسان يا حيوان گردد.نمك هاي سمي برخي از فلز ها مانند آرسنيك و سرب و نيز تركيب هاي شيميايي ويژه اي مانند دترجنت ها را مي توان جزء اين گروهها دانست.
ب: نظم محيط زيست: بر هم خوردن نظم محيط زيست بيشتر ناشي از ايجاد آّب هاي سطحي است. در نتيجه بارندگي هاي شديد و به علت كمتر بودن درجه نفوذپذيري سطح خيابان ها و كوچه ها و پشت بام ها نسبت به زمين هاي بيرون آنها آبهاي ناشي از بارندگي پس از شتشوي خيابان ها و آلوده شدن به مواد آلي و معدني موجود در سطح آنها بصورت فاضلاب سطحي بايد توسط كانال هاي مخصوص از شهر يا روستا بيرون رانده شود.
ج: كاربرد دوباره فاضلاب: موضوع كاربرد دوباره فاضلاب به علت نياز روزافزون به آب، روز به روز بيشتر مورد توجه قرار مي گيرد. استفاده از فاضلاب هاي پالايش شده براي مصارف غير خانگي مانند آبياري فضاي سبز، جنگل كاري و كشاورزي اهميت ويژه اي دارد. البته در كاربرد فاضلاب براي كشاورزي بايد به نكات زير توجه گردد:
.1نياز گياهان گوناگون به آب و مواد كودي موجود در فاضلاب محدود و متفاوت است از اين رو بايد در هر مورد در مقدار فاضلابي كه به مصرف آبياري مي رسد توجه گردد.
.2بايد جنس زمين و مقدار نمك هاي موجود در آن و تغييراتي كه در اثر وارد نمودن فاضلاب در بافت زمين داده مي شود، كنترل شود.
.3در مورد سبزي ها و ميوه هايي كه بصورت خام خورده مي شوند بايد ضوابط بهداشتي مصرف فاضلاب براي آبياري آنها مورد توجه كامل قرارگيرد.
.4شرايط اقليمي محل از نقطه نظر شدت تبخير و خواص زمين از نظر نفوذپذيري در تعيين مقدار فاضلاب لازم جهت آبياري اثري چشمگير دارد و بايد در محاسبات دخالت داده شود.
د: تاثير بر سفره هاي آب زيرزميني: جمع آوري فاضلاب توسط شبكه كاناليزاسيون در پايين بردن سطح آب زيرزميني و پاك نگهداري منبع هايطبيعي آب زيرزميني اثر چشمگيري دارد. موضوع آلوده نكردن آب هاي زيرزميني در كشور ما كه سيستم بيرون راندن فاضلاب در آن بصورت سنتي خود و با استفاده از چاههاي جذب كننده انجام مي گيرد، اهميت بيشتري مي يابد.

 متن کامل این کتاب را به صورت pdf برای دانلود در اختیار شما قرار داده ایم.

دانلود PDF